زمين شناسي و پراكندگي كانه در ايران

در طيف وسيعي از محيط‌هاي زمين شناسي ديده مي‌‌‌شود كه اين نشانه تشكيل كه اين كاني در شرايط فيزيكي شيميائي گوناگوني است. از يك طرف بعنوان كاني فرعي در گرانيت‌ها و سنگ‌هاي آذرين وجود دارد و از طرف ديگر بصورت بلور در ژئودها و بصور خوشه‌اي در غارهاي آهكي ديده مي‌شود. از نقطه نظر اقتصادي مهم‌ترين شكل‌هاي پيدايش اين كاني عبارتند از:
الف – رگه‌هاي شكافي در سنگ‌هاي آذرين، دگرگوني و رسوبي
اين رگه‌ها كه معمولاً در طول سنگ‌ها يا نواحي برشي بوجود مي‌آيند ساده‌تر از هر نهشته ديگر فلوئورين، قابل شناسايي هستند. كاني‌هاي شاخص همراه با اين قبيل نهشته‌ها، كوارتز، كلسيت يا ديگر كربنات‌ها، سولفيدهاي‌ آهن، سرب و روي است. در بعضي از نهشته‌هاي رگه‌‌اي مانند نهشته‌هاي ناحيه روز يكلارك به نظر مي‌رسد فلوئورين جانشين يك رگه كلسيتي شده باشد. در طول برخي رگه‌هاي موجود در سنگ‌هاي كربناته در محل برخورد سنگ ديواره با لايه‌هاي مناسب فلوئورين جايگزين سنگ ديواره شده و نهشته‌هاي قابل استخراج وسيعي را بوجود آورده است. اگرچه ساختهاي رگه‌اي به‌طور چشم‌گيري تداوم دارند اما فلوئورين موجود در اين ساختها معمولاً به صورت عدسي‌ها و يا بخش‌هاي پرعياري است كه توسط بخش‌هاي كاني سازي نشده يا كم عيار جدا شده‌اند.
عيار فلوئورين در بخش‌هاي قابل استخراج رگه‌ها معمولاً بين 25 تا 80 درصد است. عيارهاي بالاتر از 90 درصد نيز در مناطق محدودي مشاهده شده است.
ب – نهشته‌هاي جانشيني لايه‌اي شكل در سنگ‌هاي كربناته
اين نهشته‌ها بصورت لايه‌اي در سنگهاي كربناته بوجود مي‌آيند. بعضي از لايه‌هاي فلورين در طول يا در مجاورت شكستگي‌هاي ساختماني مانند درزها يا سنگ‌ها جانشين مي‌شود. اين ارتباط با عارضه‌هاي ساختي در بعضي نهشته‌ها بسيار واضح اما در بعضي ديگر مبهم است. گاه رسوباتي از ماسه سنگ‌ها، شيل يا رس نيز بر روي نهشته‌ها وجود دارد. نهشته‌هاي لايه‌اي ويژگيهاي بافتي سنگ مادر از جمله خصوصيت موازي بودن را بطور معمول حفظ مي‌كنند. گاه همراه با كانه لايه لايه شده، شكل بلوري بزرگي از كانه ديده مي‌شود كه بنظر مي‌رسد فضاهاي خالي حاصل از انحلال سنگ‌هاي آهكي را كه تحت تأثير محلول‌هاي حاوي كانه يا محلول‌هاي مادر بوده است پركرده باشد. كاني‌هاي همراه با فلوئورين در نهشته‌هاي لايه‌اي، كليست، دولوميت، كواتز، گالن، اسفالريت، پيريت، ماركاسيت و سلستين هستند. حداقل عيار قابل قبول در اين نهشته‌ها 15درصد ميباشد.
ج- نهشته‌هاي جانشيني در سنگهاي كربناته
نهشته‌هاي جانشيني در نقط تماس با توده‌هاي نفوذي ريوليتي در مناطقي از مكزيك بخوبي گسترش يافته‌‌اند. بعضي از بزرگ‌ترين و پرعيارترين نهشته‌هاي فلوئورين دنيا از اين نوع هستند. فلوئورين موجود در اين نهشته‌ها در ابتدا در تماس با ناحيه دگرگوني نبوده است بلكه در تبعيت از ناحيه تماس بعنوان جايگزين سنگ آهك خروجي از محدوده تماس يا به صورت توده‌اي و يا به صورت موضعي در تماس با ناحيه دگرگوني قرار گرفته است.
د- نهشته‌هاي داربستي
فلوئورين اغلب بصورت داربستي و پرشدگي‌ها در نواحي بِرشي و بُرشي ديده مي‌شود. بيشتر نهشته‌هاي غرب آمريكا از اين نوع مي‌باشند و گرچه وسعت آنها زياد ولي عيار آنها معمولا كم است. نمونه‌اي از اين نهشته‌ها در نيومكزيكو و كلرادو قرار دارد.
در ناحيه‌اي در بخش ترانسوال آفريقاي جنوبي نيز سه منطقه برشي عمودي وجود دارد كه داراي رگه‌هاي فلوئورين – كربنات در يك امتداد شرقي – غربي مي‌باشد. بزرگترين ناحيه اين نهشته‌ها، سطحي حدود 12000 مترمربع و 1000 متر عمق دارد و عيار فلوئورين در آن حدود 14 درصد مي‌باشد.
هشته‌هاي موجود در حاشيه كمپلكس سنگ‌هاي آلكالن و كربناتيت
فلوئورين در كمپلكس‌هاي سنگ آلكالن و كربناتيت، متداول و معمولي است اما ميزان فراواني آن بندرت به حد اقتصادي مي‌رسد. نمونه‌اي از اين نهشته‌ها در آفريقاي جنوبي قرار دارد. در اين نهشته‌ها فلوئورين در سنگ آهكها و كوارتزيت‌ها يافت شده است كه تحت نفوذ سنگ آذرين آلكالن شامل سينيت قرار گرفته و دگرگوني شده است. فلوئورين در اينجا جايگزين سنگ آهن، مرمر و كوارتزيت برشي و لايه‌اي شده است. آپاتيت و كوارتز كانيهاي فرعي هستند كه به فراواني همراه با اين نهشته‌ها يافت مي‌شود.
و- تمركز‌هاي برجا ناشي از هوازدگي نهشته‌هاي اوليه
تمركزهايي از فلوئورين در بقاياي رسي و ماسه‌اي حاصل از هوازدگي سطحي رگه‌اي در برخي نقاط منابع عمده فلوئورين متالوژيكي به وجود آورده است. اين نوع نهشته‌ها هم شامل نهشته‌هايي آواري است كه بالاي رگه‌ها را پوشش مي‌دهد و هم بخشهاي فوقاني رگه‌ها را كه به شدت هوازده‌اند و تا عمق 30 متري يا بيشتر گسترش دارند. در بر مي‌گيرد.
نمونه‌هايي از هوازدگي عمقي كانه را در انگلستان، تايلند، ناحيه آستورياس در اسپانياي شمالي مي‌توان مشاهده كرد.
ز- محصول فرعي قابل در نهشته‌هاي فلزي
فلوئورين بعنوان كاني فرعي عمده در رگه‌هاي سرب و روي در نقاط مختلف جهان يافت مي‌شود. در برخي از اين نهشته‌ها عيار متوسط فلوئورين به 10 تا 20 درصد مي‌رسد كه از نظر اقتصادي قابل استخراج است. بعنوان مثال در يك كارخانه سرب و روي در مكزيك، با استفاده از مواد باطله كارخانه در مقياس وسيع فلوئورين توليد مي‌شود.
1-3-3- شرايط تشكيل وژنز فلورين
فلوئورين در محدوده وسيعي از شرايط زمين شناسي تشکيل و مشاهده مي شود . همچنين به صورت رگه‌هاي کوارتز فلوئوريت دار در سنگ‌هاي آذرين، رسوبي و دگرگونه، جانشيني در اسکارن ها، در مرکز بخش حاشيه اي کربناتيت ها، در باطله‌هاي کانسنگ‌هاي فلزات پايه و سنگ معدن باريت ، جانشيني در سنگ‌هاي آهکي، رگه هاي پگماتيتي و تنوره‌هاي برشي ديده مي‌شود .
بدين ترتيب به صورت فرعي، کاني‌هاي اصلي خانواده گرانيت و سنگ‌هاي نزديک اين خانواده را همراهي مي‌کند و به صورت کامل در گرهک ها و آهک هاي داخل غارها يافت مي شود.
بطور كلي نهشته‌هاي فلوئورين را مي‌توان از لحاظ منشأ به دو دسته نهشته‌هاي برونزاد و نهشته‌هاي درونزاد تقسيم نمود:
الف) نهشته‌هاي برونزاد
اين نهشته‌ها بطور عمده به طريق شيميائي تشكيل مي‌شوند و در رسوبات حاصل از خشك شدن حوضه‌هاي رسوبي و يا چشمه‌هاي آب معدني كربناتي (چشمه‌هاي تراورتني) شكل مي‌گيرند. آب و هواي خشك نقش مهمي در تجمع فلوئورين در رسوبات دارد. مطالعه در مورد اين كاني در مناطق خشك، شرايط تشكيل اين كاني را مشابه با شرايط تشكيل كاني‌هاي هاليت، ژيپس و انيدريت ذكر كرده‌اند.